Năng lượng nguyên tử đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của đời sống kinh tế - xã hội, từ y tế, công nghiệp đến nghiên cứu khoa học và năng lượng. Để tạo hành lang pháp lý vững chắc, thúc đẩy ứng dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình, đồng thời bảo đảm an toàn, an ninh, việc sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử hiện hành là một yêu cầu cấp thiết. Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã được xây dựng với nhiều điểm mới quan trọng, thể hiện sự thay đổi toàn diện trong cách tiếp cận và quản lý lĩnh vực này. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết những điểm mới nổi bật của dự thảo so với Luật Năng lượng nguyên tử 2008 (18/2008/QH12).

Hình: Lò phản ứng hạt nhân Ấn Độ Nguồn: Báo Chính Phủ, “Quy chế hoạt động của Ban Chỉ đạo xây dựng nhà máy điện hạt nhân”, 11/01/2025,https://baochinhphu.vn/quy-che-hoat-dong-cua-ban-chi-dao-xay-dung-nha-may-dien-hat-nhan-102250111165913221.htm

1. Phạm vi điều chỉnh và hoạt động trong lĩnh vực NLNT:

- Dự thảo mới mở rộng phạm vi điều chỉnh, bao gồm cả 'phát triển ứng dụng năng lượng nguyên tử' và 'bảo đảm an toàn bức xạ và hạt nhân', cho thấy sự chú trọng đến cả khía cạnh ứng dụng và an toàn của năng lượng nguyên tử.

- Các hoạt động trong lĩnh vực NLNT được định nghĩa chi tiết hơn, bổ sung các hoạt động như 'chấm dứt hoạt động cơ sở hạt nhân, cơ sở bức xạ' và 'quản lý chất thải phóng xạ, nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, nguồn phóng xạ đã qua sử dụng', phản ánh vòng đời đầy đủ của các cơ sở và vật liệu hạt nhân.

2. Định nghĩa các khái niệm quan trọng:

- Các định nghĩa về 'Nguồn bức xạ', 'Chất phóng xạ', 'Chất thải phóng xạ', 'An toàn bức xạ' và 'An ninh nguồn phóng xạ, vật liệu hạt nhân...' được điều chỉnh, làm rõ và chi tiết hơn, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc áp dụng.

- Đặc biệt, định nghĩa về 'An toàn bức xạ' có hai phương án để lựa chọn, trong đó phương án 1 tương đồng với Luật hiện hành, còn phương án 2 mở rộng hơn về bảo vệ con người và môi trường khỏi rủi ro bức xạ, thể hiện sự ưu tiên cao cho yếu tố an toàn.

3. Nguyên tắc bảo đảm an toàn, an ninh:

- Dự thảo mới bổ sung nguyên tắc 'Hợp tác quốc tế về an ninh hạt nhân trên nguyên tắc bảo mật thông tin, chia sẻ dữ liệu có chọn lọc', phù hợp với xu thế toàn cầu hóa và tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực nhạy cảm này.

- Luật hiện hành nhấn mạnh nguyên tắc 'Hoạt động vì mục đích hòa bình, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội' và 'Bảo đảm an toàn cho sức khỏe, tính mạng con người, môi trường và trật tự, an toàn xã hội', thể hiện mục tiêu và trách nhiệm của Nhà nước trong quản lý năng lượng nguyên tử.

4. Các hành vi bị nghiêm cấm:

- Dự thảo mới liệt kê 13 hành vi bị nghiêm cấm, trong khi Luật hiện hành liệt kê 14 hành vi. Tuy nhiên, có sự khác biệt nhỏ trong diễn giải và bổ sung hành vi 'Sử dụng sai mục đích, tiết lộ thông tin bí mật trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử' trong Luật hiện hành, cho thấy sự chú trọng đến bảo vệ thông tin mật.

5. Kiểm soát chiếu xạ:

- Dự thảo mới phân loại chiếu xạ y tế chi tiết hơn, bao gồm cả 'người hỗ trợ/chăm sóc, người tình nguyện nghiên cứu y sinh học', thể hiện sự quan tâm đến các đối tượng liên quan đến chiếu xạ y tế.

- Luật hiện hành cũng đang áp dụng nguyên tắc kiểm soát chiếu xạ (liều không vượt giới hạn, tối ưu hóa), nhưng Luật hiện hành bổ sung nguyên tắc 'lợi ích bù đắp rủi ro', cân bằng giữa lợi ích và rủi ro trong ứng dụng năng lượng nguyên tử.

6. An ninh nguồn phóng xạ, vật liệu hạt nhân:

- Dự thảo mới quy định chi tiết hơn về trách nhiệm của tổ chức/cá nhân được cấp phép, bao gồm xây dựng/duy trì văn hóa an ninh hạt nhân, đánh giá mối đe dọa, kế hoạch ứng phó mất an ninh và bảo mật thông tin (kể cả an ninh mạng), đáp ứng yêu cầu ngày càng cao về an ninh trong thời đại số.

- Luật hiện hành cũng có các quy định tương tự nhưng ít chi tiết hơn và tập trung vào kiểm soát tiếp cận, kiểm đếm định kỳ và bảo vệ bí mật biện pháp an ninh.

7. Quản lý chất thải phóng xạ, nguồn đã qua sử dụng, nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng:

- Dự thảo mới định nghĩa rõ ràng hơn về quản lý và bổ sung nguyên tắc bảo vệ con người và môi trường, tăng cường năng lực KHCN và đầu tư xây dựng cơ sở quốc gia, thể hiện tầm nhìn dài hạn và trách nhiệm với thế hệ tương lai.

- Luật hiện hành tập trung vào nguyên tắc xử lý (cô đặc, lưu giữ, chuyển dạng), phương án xử lý/lưu giữ của tổ chức/cá nhân và vai trò của Nhà nước trong đầu tư xây dựng kho lưu giữ quốc gia.

8. Kế hoạch ứng phó sự cố:

- Dự thảo mới phân thành 3 cấp (cơ sở, tỉnh, quốc gia) và quy định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, đảm bảo sự phối hợp hiệu quả trong ứng phó với các tình huống khẩn cấp.

- Luật hiện hành phân thành 5 nhóm tình huống và quy định trách nhiệm của các bộ, ngành và UBND cấp tỉnh.

9. Thời hạn hiệu lực giấy phép:

- Luật hiện hành quy định cụ thể thời hạn hiệu lực cho từng loại giấy phép, tạo sự rõ ràng và thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử.

- Dự thảo mới chỉ nêu thời hạn nộp hồ sơ gia hạn, có thể sẽ được quy định chi tiết hơn trong các văn bản hướng dẫn.

Hình: Cơ quan chức năng thực hiện kiểm định thiết bị x quang trước khi cấp phép Nguồn: Báo Thái Nguyên, “Tích cực ứng dụng năng lượng nguyên tử trong lĩnh vực y tế”, 21/08/2024 https://baothainguyen.vn/khoa-hoc-cong-nghe/202408/tich-cuc-ung-dung-nang-luong-nguyen-tu-trong-linh-vuc-y-te-ef1221c/

Kết luận:

Dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) thể hiện sự tiến bộ trong việc hoàn thiện khung pháp lý cho lĩnh vực năng lượng nguyên tử ở Việt Nam. Với những điểm mới về phạm vi điều chỉnh, định nghĩa, nguyên tắc, quy định về an toàn, an ninh và quản lý chất thải, dự thảo tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của năng lượng nguyên tử, đồng thời bảo vệ con người và môi trường một cách hiệu quả. Việc sớm ban hành và triển khai Luật sửa đổi sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.